Pracujący w prężnie rozwijającej się korporacji mężczyzna od dłuższego czasu doświadcza stresu wywołanego przeciążeniem liczbą obowiązków, a także brakiem wsparcia ze strony apodyktycznego szefa. W rezultacie odczuwa ogromne zmęczenie i nie jest w stanie funkcjonować tak efektywnie jak wcześniej – dystansuje się do pracy i współpracowników, jego poziom produktywności wyraźnie spada, nie czuje satysfakcji ze swojej działalności, nie ma już nawet ochoty jej wykonywać, a jego nastrój ulega znacznemu obniżeniu. Brzmi znajomo?
Wypalenie zawodowe – czym jest i jak często występuje?
O powszechności występowania wypalenia zawodowego świadczy umieszczenie tego zjawiska w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) opracowywanej przez Światową Organizację Zdrowia. Warto jednak zaznaczyć, że syndrom ten nie jest opisywany jako objaw psychopatologii bądź zjawisko chorobowe, lecz jako zjawisko zawodowe – stan emocjonalny i psychiczny, który stanowi zagrożenie dla każdej osoby aktywnej zawodowo.
Wypalenie zawodowe (ang. burnout) jest definiowane przez WHO jako syndrom wynikający z przewlekłego stresu w miejscu pracy, z którym nie jesteśmy w stanie poradzić sobie w odpowiedni sposób. Przejawia się m.in. poprzez:
- uczucie wyczerpania i braku energii,
- zwiększenie dystansu wobec pracy,
- zmniejszenie skuteczności zawodowej.
Jedną z czołowych badaczek wskazanego zjawiska jest Christina Maslach, która opracowała trójwymiarową teorię wypalenia zawodowego. Składa się ona z: wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji (cyniczna i zdystansowana postawa wobec klientów) i obniżonego poczucia skuteczności. Punktem wspólnym przedstawionych definicji, a także szeregu innych określeń proponowanych przez badaczy, jest zatem stan psychiczny, w którym człowiek przejawia zniechęcenie do pracy, spadek efektywności i motywacji, chroniczny stres, objawy fizjologiczne (zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, problemy gastryczne), wyczerpanie emocjonalne.
Co jeszcze może wskazywać na wypalenie?
Wysoka powszechność omawianego zjawiska znajduje swoje odzwierciedlenie w badaniach naukowych, w których badacze i badaczki coraz częściej podejmują próbę wskazania neuropsychologicznych wskaźników syndromu wypalenia zawodowego. Doniesienia naukowe potwierdzają, że syndrom ten wiąże się z niższym poziomem energii i wyższym poziomem napięcia w porównaniu do osób bez zidentyfikowanego syndromu wypalenia. Ponadto, osoby z burnout częściej zgłaszają występowanie symptomów depresyjnych, a także:
- stan niepokoju,
- zaburzenia snu,
- problemy z pamięcią,
- dekoncentrację,
- bóle mięśniowo-szkieletowe.
Zakłócenie regulacji emocjonalnej, będące kolejnym z objawów, wiąże się z mniejszą aktywnością obszarów mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie emocji. W rezultacie osoba z wypaleniem zawodowym intensywniej odczuwa sytuacje stresowe i reaguje na nie z większą wrażliwością [Golkar i in., 2014].
Skąd się bierze wypalenie zawodowe?
Źródeł wypalenia zawodowego można doszukiwać się w niedopasowaniu między jednostką a pracą, a dokładniej między aspiracjami jednostki a warunkami pracy. Nadmierne obciążenie, poczucie braku kontroli, niewystarczające wynagrodzenie, a także brak wsparcia ze strony współpracowników i przełożonych to jedynie wybrane czynniki, które mogą przyczyniać się do zwiększania poziomu stresu odczuwanego przez pracowników. Istotnym aspektem jest również nieznajomość odpowiednich technik radzenia sobie ze stresem, a także brak działań o charakterze profilaktycznym, które mogłyby znacznie polepszyć środowisko pracy. Ponadto, istnieje grupa o charakterystycznych właściwościach, która jest szczególnie narażona na wypalenie zawodowe. Są to osoby, które angażują się nadmiernie emocjonalnie w pracę, stawiają sobie zbyt wysokie oczekiwania, szukają w pracy sensu własnej egzystencji, a także przyznają niski priorytet własnym potrzebom i interesom. Jedną z najbardziej narażonych grup zawodowych są pracownicy tzw. usług społecznych, czyli szereg osób, które na co dzień pracują z drugim człowiekiem i realizują projekty społeczne.
Wypalenie zawodowe – jak pokonać?
Warto raz jeszcze podkreślić, że powyższe objawy wypalenia zawodowego stanowią jedynie część szerokiej grupy symptomów. Jeśli zatem doświadczasz przedłużającego się złego samopoczucia, któremu towarzyszą powyższe sygnały, lub odczuwasz ogólny dyskomfort, skorzystaj z pomocy specjalisty. Ważne działania z zakresu profilaktyki sprowadzają się w głównej mierze do dbania o higienę psychiczną rozumianą jako odpowiednia ilość snu i odpoczynku, empatyczna samoobserwacja i opieka nad sobą, aktywność fizyczna, korzystanie ze wsparcia bliskich i wiele innych sposobów, w zależności od potrzeb indywidualnych.
Istotnym aspektem, który wydaje się pozostawać w ścisłej relacji ze zjawiskiem wypalenia, jest inteligencja emocjonalna. Badania naukowe wskazują na jej związek z poziomem satysfakcji czerpanej z pracy. Osoby z wyższym wynikiem IE wyróżniają się poczuciem większego zadowolenia z wykonywanej pracy, a także większą efektywnością działań wykonywanych wspólnie z grupą [Brackett i in., 2010]. Czym jest zatem inteligencja emocjonalna i dlaczego jej wzrost może znacznie zmniejszać ryzyko wystąpienia wypalenia zawodowego? W koncepcji Mayera, Saloveya i Caruso jest to świadome postrzeganie własnych emocji, wykorzystywanie ich do wspomagania myślenia, rozumienie ich i umiejętne zarządzanie. Biorąc zatem pod uwagę długotrwały stres, który jest jednym z determinantów syndromu wypalenia, wyjątkowo istotna wydaje się umiejętność radzenia sobie z nim i z towarzyszącym mu emocjom. Zdolność do określenia ich źródeł i skonfrontowania ich z naszą sytuacją (np. w miejscu pracy) jest punktem wyjścia do dalszych działań, które będą miały na celu zmianę niekomfortowych i szkodliwych warunków, a tym samym – ochronę przed powszechnością występowania syndromu wypalenia zawodowego.
Autor: Gabriela Dziurawiec
Bibliografia:
1. Ogińska-Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła, konsekwencje, . Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.
2. Burn-out an „occupational phenomenon”: International Classification of Diseases – WHO
3. Golkar A., Johansson E., Kasahara M., Osika W., Perski A., Savic I. (2014). The influence of work-related chronic stress on the regulation of emotion and on functional connectivity in the brain. PLOS ONE 9:104550. doi: 10.1371/ journal.pone.0104550
4. Golonka K., Mojsa-Kaja J., Popiel K., Marek T., Gawlowska M. (2017). Neurophysiological markers of emotion processing in burnout syndrome. Frontiers in psychology, 8, 2155.
5. Mańkowska B. (2018). Wypalenie zawodowe. Dylematy wokół istoty zjawiska oraz jego pomiaru.
6. Brackett i in., 2010. Emotion-regulation ability, burnout, and job satisfaction among British secondary-school teachers. Psychology in the Schools, 2010, 47 (4), 406-417.
